Ασυνόδευτοι ανήλικοι & Συνοδευόμενα ζητήματα
Ευτυχια Κατσιγαρακη*
Η προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού στο πλαίσιο του φαινομένου της σύγχρονης μετανάστευσης και της προσφυγιάς αποτελεί ζητούμενο για κάθε ευνομούμενη πολιτεία, και κατά μείζονα λόγο σε μια χώρα σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αποτελεί θεματοφύλακα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Για το σκοπό αυτό στο πλαίσιο συνδρομής της Διεύθυνσης Πρόληψης Εγκληματικότητας & Σωφρονιστικής Αγωγής Ανηλίκων επιτρέψτε μου για μια συνοπτική περιγραφή του προφίλ των ασυνόδευτων ανηλίκων που επελήφθησαν οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπ. Δικαιοσύνης, της ακολουθητέας διαδικασίας, των ζητημάτων, καθώς και των διαπιστώσεων που πρόεκυψαν έπειτα από τη διερεύνηση του « εν θέματι» ζητήματος.
Αναλυτικότερα, υπό το πρίσμα του τόπου διαμονής-παραμονής του γονεϊκού σχήματος, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι κατανέμονται κατά κανόνα σε 3 βασικές υποομάδες. Συγκεκριμένα, στους ανήλικους όπου το γονεϊκό σχήμα παραμένει:
– Στη χώρα προέλευσής – καταγωγής τους.
– Βρίσκεται σε άλλη μη Ευρωπαϊκή χώρα, μαζί με άλλα μέλη της οικογένειας τελώντας ενίοτε υπό καθεστώς ομηρίας, ή ευρισκόμενο εν αναμονή προς αναχώρηση με ενδιάμεσο προορισμό τη χώρα μας,
– Η έχει ήδη φτάσει στο Ευρωπαϊκό Κράτος που είχε επιλεχθεί ως τελικός προορισμός και έχουν ξεκινήσει τις διαδικασίες αίτησης ασύλου σε συνδυασμό με την έναρξη των διαδικασιών επανένωσης της οικογένειας κατά τα οριζόμενα από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 343/2003 (Δουβλίνο ΙΙ).
Σύμφωνα με την ενημέρωση που είχαμε, το μείζον πρόβλημα εντοπίζεται στις 2 πρώτες ομάδες ασυνόδευτων ανηλίκων.
Ας δούμε όμως πως κατανέμεται η ροή αυτή των ασυνόδευτων ανηλίκων στις Εισαγγελίες Πρωτοδικών της Χώρας. Συγκεκριμένα, όπως παρατηρούμε τη μεγαλύτερη ροή ασυνόδευτων ανηλίκων έχουν δεχθεί οι Εισαγγελίες Πρωτοδικών Ορεστιάδας με 63% ,Αλεξανδρούπολης 16%, Μυτιλήνης 7%. Είναι λοιπόν φανερό ότι τη μεγαλύτερη επιβάρυνση δέχονται οι υπηρεσίες μας που βρίσκονται στα ελληνοτουρκικά σύνορά μας στον Έβρο, καθώς και στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου. Κατά συνέπεια τα δεδομένα αυτά έρχονται να επιβεβαιώσουν την άποψη ότι οι περιοχές αυτές της χώρας μας αποτελούν τη βασική πύλη παράνομης εισόδου προς την Ευρώπη.
Γραφ. 1 Κατανομή ασυνόδευτων ανηλίκων σε επίπεδο Χώρας.Ν=956
Σε ό,τι αφορά την υπηκοότητά των ασυνόδευτων ανηλίκων :
– 78% προέρχεται από Ασιατικές χώρες, με πρώτες χώρες προέλευσης το Αφγανιστάν, Πακιστάν και Συρία, και
– 22% από Υποσαχάριες χώρες, με πρώτες χώρες προέλευσης τη Νιγηρία, Σουδάν και Δημοκρατία του Κονγκό.
Γραφ. 2 Κατανομή Ασυνόδευτων Ανηλίκων με βάση
την Υπηκοότητά τους. Ν = 956
Τέλος σύμφωνα με τα δηλωθέντα στοιχεία που αφορούν την ηλικίας τους το 75 % ανήκει στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ 14 έως 18 ετών και 25% ανήκει στην ηλικιακή ομάδα κάτω των 13 ετών.
Γραφ. 3 Κατανομή Ασυνόδευτων Ανηλίκων με βάση τη δηλωθείσα ηλικία τους.Ν=956
ΑΚΟΛΟΥΘΗΤΕΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΟΥΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΕΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ.
Τώρα σε ό,τι αφορά την διαδικασία η οποία ακολουθείται για τους ασυνόδευτους ανηλίκους ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΕΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ αυτή είναι η εξής.
Μετά τη σύλληψη από τα αρμόδια Αστυνομικά Όργανα, την ταυτοποίηση των στοιχείων τους από εξειδικευμένο προσωπικό ώστε να προσδιοριστεί η υπηκοότητά τους, ξεκινά η διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας τους. Για τους ασυνόδευτους ανήλικους με εκτιμώμενη ηλικία μεταξύ 15 έως 18 ετών γίνονται ιατρικές εξετάσεις οστών στο πλαίσιο του όσο το δυνατόν ακριβέστερου προσδιορισμού της ανηλικότητάς τους.
Από τη στιγμή που προκύπτει ανηλικότητα, ετοιμάζεται από την Εισαγγελία Πρωτοδικών έγγραφη Αίτηση καθώς και Εισαγγελική Παραγγελία προς το ΕΚΚΑ προκειμένου να βρεθεί στέγη φιλοξενίας.
Συγχρόνως δίνεται Εισαγγελική Παραγγελία στο Συνοριακό Κέντρο, προκειμένου οι ανήλικοι να μεταφερθούν στο Νοσοκομείο για να γίνουν οι απαραίτητες παιδοψυχιατρικές εξετάσεις καθώς και εξετάσεις μεταδιδόμενων νοσημάτων.
Εφόσον έρθει η απάντηση από το ΕΚΚΑ με τον προσδιορισμένο χώρο φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, τότε ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών εκδίδει διάταξη και παραγγέλλει τη μεταφορά και τη φιλοξενία τους στον αναφερόμενο ξενώνα ή κέντρο φιλοξενίας.
Ενίοτε, από ορισμένα Πρωτοδικεία (π.χ. Δ. Α. Ιωαννίνων, Κω, Χίου) στο πλαίσιο άσκησης της Επιτροπείας των ασυνόδευτων ανηλίκων, ορίζουν από την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, έναν Επιμελητή Ανηλίκων όποιος ασκεί καθήκοντα είτε μονοπρόσωπου εποπτικού συμβουλίου, είτε επιτρόπου .
Σε ό,τι αφορά τη ποινική αντιμετώπιση των ασυνόδευτων ανηλίκων ισχύουν κατά περίπτωση τα ακόλουθα ενδεχόμενα:
Αφού σχηματιστεί από την Αστυνομική Δ/νση δικογραφία σε βάρος του ασυνόδευτου ανηλίκου για παράνομη είσοδο στη χώρα, αυτή υποβάλλεται στον αρμόδιο Εισαγγελέα Πρωτοδικών ο οποίος μπορεί είτε να:
Α) με διάταξή του , που εγκρίνεται με απόφαση του Εισαγγελέα Εφετών, να απέχει της Ποινικής Δίωξης κατά το άρθρο 83 παρ.2 Ν.3386/2005 προκειμένου ο ανήλικος να επαναπροωθηθεί στη χώρα προέλευσής του – εφόσον αυτή είναι εφικτή.
Β) Είτε να ασκήσει ποινική δίωξη για παράβαση του άρθρου 83 παρ.1 του Ν. 3386/2005 και να παραπέμψει τον ασυνόδευτο ανήλικο στο αρμόδιο Δικαστήριο Ανηλίκων.
Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία ποινική δίωξη κατά κανόνα, ασκείται σε περιπτώσεις ασυνόδευτων που συλλαμβάνονται έπειτα από τη διάπραξη και άλλων αδικημάτων( με επικρατέστερα την επαιτεία , τη πορνεία ή τη διευκόλυνση μεταφοράς αλλοδαπών που δεν έχουν δικαίωμα εισόδου στη χώρα μας). Στις περιπτώσεις αυτές αν ταυτόχρονα αποδειχθεί ότι έχουν εισέλθει παράνομα στη χώρα μας , τότε ασκείται συνδυαστικά, ποινική δίωξη και για την τέλεση του αδικήματος της παράνομης εισόδου στη Χώρα μας. Στο σημείο αυτό και με αφορμή την προηγούμενη αναφορά μου στην τέλεση αξιόποινης πράξης , με σκοπό τη διευκόλυνση μεταφοράς αλλοδαπών που δεν έχουν δικαίωμα εισόδου στη χώρα μας , όπως προκύπτει από τις σχετικές δικογραφίες των Τριμελών Δικαστηρίων Ανηλίκων, αρκετοί ασυνόδευτοι ανήλικοι πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης των διακινητών, οι οποίοι προκειμένου να τους διευκολύνουν να περάσουν τα σύνορα της χώρας μας, χωρίς χρηματική αμοιβή, τους ορίζουν αρχηγούς της αποστολής , αναγκάζοντας τους να μεταφέρουν στην χώρα μας άλλους ενήλικες και ανήλικους μετανάστες σε δύο ή τρεις αποστολές, κρατώντας όμως μέχρι την τελική επιστροφή τους πίσω στο τόπο διακίνησης, ως ομήρους, μέλη της οικογένειας τους.
Με γνώμονα όμως τη σοβαρότητα της τελεσθείσας αυτής πράξης, συνήθως τους επιβάλλεται ποινικός σωφρονισμός, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι εγκλείονται σε Κατάστημα Κράτησης Ανηλίκων, με ότι αυτό συνεπάγεται για την περαιτέρω πορεία και σταδιοδρομία τους. Συγκεκριμένα όπως παρατηρούμε στα ακόλουθα γραφήματα ό συνολικός αριθμός των ανηλίκων που έχουν τελέσει η κατηγορούνται για την τέλεση αξιόποινης πράξης με σκοπό τη διευκόλυνση μεταφοράς αλλοδαπών που δεν έχουν δικαίωμα εισόδου στη χώρα μας ανέρχεται στους 28.
Με βάση λοιπόν την ανωτέρω αποτύπωσή σε συνδυασμό ότι είναι γνωστό τοις πάσι, ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αποτελούν για τα κυκλώματα εμπορίας και διακίνησης παιδιών, την κύρια δεξαμενή άντλησης υποψήφιων θυμάτων, θα πρέπει στο σημείο αυτό καταρχήν να θέσουμε προς προβληματισμό και εν συνεχεία προς επίλυση ορισμένα ζητήματα – διαπιστώσεις που αναδείχθηκαν έπειτα από διερεύνηση του θέματος η οποία έγινε σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Υπηρεσίες του Υπουργείου μας (Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων, Εισαγγελίες Πρωτοδικών).
Αναλυτικότερα:
Θα πρέπει να ενδυναμωθούν όλες οι εμπλεκόμενες Υπηρεσίες με κατάλληλα βοηθήματα , επίσης το προσωπικό τους θα πρέπει να αποκτήσει τη ενδεικνυόμενη εκπαίδευση προκειμένου να γίνεται όσο το δυνατόν ορθότερη διακρίβωση της ηλικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων τουλάχιστον σε περιπτώσεις που η δηλωθείσα ηλικία αμφισβητείται, δεδομένου ότι με βάση την ηλικία καθορίζεται και το είδος της περαιτέρω μεταχείρισης τους .
Επιπρόσθετα στο πλαίσιο διασφάλισης του βέλτιστου συμφέροντος του ασυνόδευτου ανηλίκου, θεωρείται αναγκαία η ενίσχυση καθώς και η καλύτερη δικτύωση του πλαισίου εντοπισμού των ασυνόδευτων ανηλίκων, τόσο κατά τη διαδικασία της πρώτης υποδοχής στους συνοριακούς σταθμούς όσο και αργότερα εντός της επικράτειας, προκειμένου να αποφευχθεί όσο το δυνατόν περισσότερο, η πιθανότητα θυματοποίησή τους από τα κυκλώματα των διακινητών.
Ακόμα θα πρέπει αρμοδίως να εξεταστεί, η δυνατότητα έναρξης λειτουργίας της Δικαστικής Κοινωνικής Υπηρεσίας η ίδρυση της οποίας προβλέπεται στο άρθρο 49 Ν. 2447/1996. Η «εν θέματι υπηρεσία» θα μπορούσε να αναλάβει σημαίνουσας σημασίας ρόλο ως προς την υποβοήθηση των ζητημάτων που αντιμετωπίζουν και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι. Αυτή η πρόταση μάλιστα αναφέρεται και στις κατευθυντήριες οδηγίες για τα ασυνόδευτα που ζητούν άσυλο οι οποίες φέρουν την υπογραφή του Συνηγόρου του Πολίτη και της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε.
Απολύτως αναγκαία θεωρείται και η μέριμνα για τη σύνταξη όσο το δυνατόν πληρέστερου ατομικού δελτίου, για κάθε περίπτωση ασυνόδευτου ανήλικου, με αναφορά στο οικογενειακό δημογραφικό και ιατρικό του ιστορικό , το οποίο θα αποτελεί σημείο αναφοράς, τόσο για τους Εισαγγελικούς και Δικαστικούς Λειτουργούς όσο και για τους Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας ή άλλων κλάδων που « εν δυνάμει» στη συνέχεια θα ασχοληθούν μαζί τους.
Επίσης θα πρέπει άμεσα να αντιμετωπιστεί νομοθετικά του ζήτημα της Επιτροπείας των Ασυνόδευτων Ανηλίκων.
Τέλος θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα για την εξασφάλιση της αναγκαίας χρηματοδότησης μέσω συναφών Ευρωπαϊκών Χρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων, προκειμένου να γίνει εφικτή η υιοθέτηση- υλοποίηση, καλών πρακτικών που εφαρμόζονται σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και η Υπηρεσίας με τη συμμετοχή της ως Εταίρος Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα με τίτλο «Southeast Safe Net: Preventing child trafficking and protecting unaccompanied minors in Greek-Turkish Borders».
Πρόληψη της διακίνησης παιδιών και προστασία ασυνόδευτων ανηλίκων στα ελληνοτουρκικά σύνορα.
Συμμετέχουσες χώρες: Ελλάδα( Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού, Υπουργεία Δικαιοσύνης Προστασίας του Πολίτη, Υγείας), Τουρκία (αντίστοιχοι Φορείς).
Σύντομη περιγραφή του προγράμματος:
Οι βασικοί στόχοι του προγράμματος είναι η δημιουργία ανιχνευτικού εργαλείου οδηγιών για την αναγνώριση ανήλικων θυμάτων διακίνησης από τους επαγγελματίες που απασχολούνται στα ελληνοτουρκικά σύνορα, καθώς επίσης και η δημιουργία βάσης δεδομένων για την καταγραφή των ανηλίκων θυμάτων εμπορίας και για την καταγραφή ασυνόδευτων ανηλίκων που εισέρχονται στην χώρα μας μέσω των ελληνοτουρκικών συνόρων. Οι βάσεις αυτές δεδομένων θα αποτελούν εργαλεία όλων των εμπλεκομένων υπουργείων και στις δύο χώρες ώστε να εξασφαλισθεί ο ομαλός και αποτελεσματικός συντονισμός των αρμόδιων φορέων και ενεργειών. Επίσης στο πρόγραμμα εντάσσεται η εκπαίδευση των εμπλεκόμενων επαγγελματιών στα ως άνω εργαλεία, καθώς και η διενέργεια παρεμβάσεων για την πρόληψη της εμπορίας ανηλίκων οι οποίες θα απευθύνονται στους ασυνόδευτους ανηλίκους που διαμένουν σε κέντρα φιλοξενίας της χώρας μας.
Το εγχείρημα οπωσδήποτε είναι πολύ δύσκολο! Όμως αξίζει το κόπο να προσπαθήσουμε!
* Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Πρόληψης Εγκληματικότητας και Σωφρονιστικής Αγωγής Ανηλίκων, Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.